Sanatorium w Supraślu
Maciej Oksztulski, Maciej Perkowski
Projekt systemowy: „Obszar Pomocy i Edukacji Kompleksowej Autystów” (OPiEKA) na Podlasiu
Zarys zadania: Pierwsze w kraju sanatorium wyspecjalizowane w obsłudze autystów w Supraślu połączone z Domem Dorosłego Autysty
Białystok 2022
Tło przedsięwzięcia:
Autyzm to kompleks zaburzeń, którego statystyki nieubłaganie rosną, czyniąc zeń poważny problem społeczny, a zarazem wyzwanie systemowe. Obowiązujące przepisy prawne w sposób niesystematyczny i nieadekwatny kształtują sytuację prawną autystów w zakresie realizacji ich prawa do nauki i rozwoju osobistego (w tym kariery zawodowej). System „gubi” autystów po zakończonej edukacji, nie oferując im niczego adekwatnego (te minima są zasadniczo niedostosowane i albo efektu nie przynoszą, albo przynoszą zgoła odwrotny). Towarzyszą temu rozliczne bariery społeczne, organizacyjne i wynikające z indywidualnych ograniczeń mentalnych. Nie ma dla nich pracy, bezpieczeństwa socjalnego, wsparcia rodzin itd. Zaoferowanie tego wszystkiego jest w sumie tańsze i prostsze, niż ponoszenie skutków zaniechań. Pozornie wygląda to inaczej – wysiłek, praca, nakłady itd., ale zaniechania systemowe faktycznie oznaczają większe nakłady (choć rozproszone i bezowocne), wyrwanie z rynku pracy osób neuro-typowych (bliscy) i absolutne zmarnotrawienie kwalifikacji uzyskanych przez autystów w procesie edukacyjnym (nie mówiąc o ich frustracjach na tle regresu społecznego).
Rynek pracy nie jest przygotowany na ich realne włączanie, a w przypadku autystów solidnie wykształconych mówimy tu już nie tylko o marnotrawieniu nakładu sił i środków (publicznych, a także ze strony autystów i ich rodzin), ale też o wtłaczaniu świadomych ludzi z rozbudzonymi potrzebami/ambicjami w regresywne dla nich sytuacje. Lepiej i taniej będzie obmyśleć sposób ich włączenia społecznego ograniczający te negatywy. Problem został nagłośniony w związku z sukcesem niemówiącego autysty – Macieja Oksztulskiego, który w końcówce 2021 roku obronił doktorat z prawa (realizuje grant Narodowego Centrum Nauki i w związku z tym jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu na Wydziale Prawa UwB, współpracuje też z Europe Direct Podlaskie jako analityk danych, w tym orzecznictwa TSUE). Osiągnięcie wywołało olbrzymi aplauz we wszelkich mediach i rozbudziło nadzieje środowisk zmagających się z autyzmem. Z drugiej strony zapewnienie rozwiązań w pełni właściwych jest zadaniem niezwykle trudnym, gdyż wymaga z jednej strony doskonalenia poszczególnych działań indywidualnych kierowanych do konkretnych osób z autyzmem, a z drugiej strony budowania w oparciu o bieżące systematyzowanie doświadczeń indywidualnych (jak wyżej) możliwych do uchwycenia rozwiązań systemowych. Oczywiście horyzontalnie proces ten musi przebiegać dynamicznie i podlegać umiędzynarodowieniu, by możliwie szybko przekazywać dobre praktyki i weryfikować planowane działania.
Zarys koncepcji przedsięwzięcia:
Pomysł sprowadza się do stworzenia na Podlasiu „Obszaru Pomocy i Edukacji Kompleksowej Autystów” (OPiEKA to skrót, który zawiera też metaforyczne podejście). Byłby to szeroki front m.in. w Supraślu (gdzie funkcjonuje uzdrowisko/sanatorium) mogłoby powstać pierwsze sanatorium wyspecjalizowane w obsłudze autystów połączone z Domem Dorosłego Autysty (urocza, cicha, położona wśród lasów miejscowość Supraśl, której specyfikę można porównać raczej do Kazimierza nad Wisłą, aniżeli Sopotu, czy Zakopanego, znakomicie się do tego nadaje, a pobliski Białystok, świetnie skomunikowany daje zaplecze terapeutyczne, co na użytek autystów dopełnia potrzeb; wszak poza tym potrzebne są noclegi i wyżywienie, a nie droga infrastruktura lecznicza). Gdyby jedna i ta sama kadra obsługiwała sanatorium i Dom Dorosłego Autysty (którego pensjonariusze – zależnie od możliwości – mogliby wykonywać różne prace na rzecz całokształtu) – dałoby to optymalizację kosztową i urealniło przedsięwzięcie. Z czasem, doskonaląc i rozwijając przedsięwzięcie można będzie pokusić się o ambitniejsze rozwiązania (w tym infrastrukturalne).
Pomysł zakłada, by ruszyć stopniowo. Najpierw należałoby rozpocząć działania w oparciu o istniejącą bazę lokalową i gastronomiczną, z dojazdową obsługą terapeutyczną (co koszty minimalizuje na newralgicznym „niepewnym” etapie).
Równolegle należałoby szykować projekt zorientowany na wsparcie ze środków Unii Europejskiej na poziomie regionalnym (strategicznie ukierunkowanych na uzdrowiska: Supraśl i Augustów) oraz krajowym (z puli w szeroko pojętej dyspozycji MZ). Wydaje się, że z uwagi na unikalność i doniosłość społeczną – projekt nadaje się do realizacji systemowej/własnej, na zasadzie pilotażu (nawet dla poziomu całej UE).
Opcją doskonalącą może być partnerski akces Lasów Państwowych, które starają się strategicznie ocieplać swój wizerunek (dość mocno atakowany z różnych stron; a oferowanie „lasoterapii” byłoby tu nie tylko ciekawostką, ale i realnym atutem). Ponadto zastosowanie (i akcentowanie) wskaźników zielonej infrastruktury dodatkowo zwiększyłoby atuty projektu (nie wspominając o udanej dywersyfikacji działalności LP). Liderem powinien być tu Samorząd Supraśla, choć gdyby chcieć ująć rzecz regionalnie, to także Samorząd Województwa Podlaskiego może realizować tą rolę (ta kwestia jest wypadkową obrania określonej strategii działania).
Potrzeby:
- Analiza zasobów kadrowych w kierunku powołania zespołu ds. realizacji przedsięwzięcia (spośród przedstawicieli samorządów, organizacji pozarządowych, nauki itd.).
- Analiza uwarunkowań systemowych (prawnych, finansowych, gospodarczo-społecznych) w kierunku identyfikacji ewentualnych potrzeb zmian, modyfikacji lub interpretacji.
- Analiza zasobów bazowych – publicznych (gminy Supraśl, województwa Podlaskiego, powiatu białostockiego, Lasów Państwowych i innych/Skarbu Państwa) i prywatnych.
- Analiza dostępnych wprost lub ewentualnie środków finansowych na realizacje kolejnych etapów przedsięwzięcia (założeń koncepcyjnych, studium wykonalności, organizacji, realizacji, funkcjonowania) z poziomu lokalnego, regionalnego, krajowego i europejskiego.
- Opracowanie dokumentacji kolejnych etapów przedsięwzięcia.
- Promocja przedsięwzięcia na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym i europejskim.